Utwór w rozumieniu prawa autorskiego
Czym jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego?
Często uznaje się, że każdy ,,wytwór’’, mający jakikolwiek przejaw twórczości, jest utworem w rozumieniu Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Nie jest to jednak prawda. Aby zakwalifikować przejaw twórczej działalności, jako utwór w rozumieniu prawa, koniczne są też inne cechy, o których mówi nam już sam przepis, określający czym jest utwór.
Definicję utworu wskazuje art. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym:
Art. 1. 1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
- W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
2 1 . Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
- Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną.
- Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Dodatkowo, przepis ten wyjaśnia również Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 21 lutego 2020 r., w sprawie o sygn. akt: I CSK 513/18, zgodnie z którym:
„Dla zakwalifikowania danego dobra niematerialnego jako przedmiotu prawa autorskiego należy wykazać, że jest po pierwsze – rezultatem pracy człowieka, po drugie – przejawem działalności twórczej jako uzewnętrznionego rezultatu procesu intelektualnego, po trzecie – ma indywidualny charakter, po czwarte – jest ustalony. Poprzez ustalenie utworu rozumie się przy tym nie utrwalenie poprzez nadanie postaci materialnej, tylko uzewnętrznienie umożliwiające jego identyfikację oraz poznanie przez inne jak autor osoby. Utwory spełniające te cechy podlegają ochronie niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Nieistotne są także zamiar ich stworzenia, przeznaczenie oraz ewentualna użyteczność.”
Z powyższego wynika więc że, utwór musi:
- być rezultatem pracy człowieka;
- być przejawem działalności twórczej;
- posiadać indywidualny charakter;
- być ustalony.
No dobrze, mamy przepis, wyjaśnienie Sądu Najwyższego, ale zdaje sobie sprawę, że być może nie wszystko jest jeszcze jasne.
A więc po kolei.
Poszczególne przesłanki
Co oznacza, przesłanka, wskazująca na to, że dobro musi być wytworzone przez człowieka, myślę, że tego tłumaczyć nie muszę. Jednak co do pozostałych przesłanek – warto je wyjaśnić i doprecyzować.
Utwór jako przejaw działalności twórczej
Chodzi o działalność, której można przypisać pewną oryginalność i nowość względem poprzednich wytworów człowieka. Odtworzenie czegoś, co już istnieje nie spełnia tej przesłanki.
Dzieło jest przejawem działalności twórczej jako całość. Nie jest konieczne, aby twórczy charakter posiadały wszystkie jego elementy. Wytwór musi więc być przynajmniej w pewnym stopniu ukształtowany przez twórcę.
Indywidualny charakter utworu
W tym przypadku, utwór musi się czymś wyróżniać, z istniejącego już zasobu utworów.
Konieczność spełnienia tej przesłanki, ma na celu wyeliminowanie jako utworów w rozumieniu prawa autorskiego, wytworów, które są banalne i szablonowe. Ciężko opisać ten wymóg w sposób generalny, ponieważ wszystko zależy od rodzaju wytworu, który został poddany ocenie pod tym kątem.
Istnieją różne koncepcje w zakresie tego, w jaki sposób przesłanka ta powinna być oceniania. Niekiedy mówi się, że aby mówić o indywidualności utworu, należy zweryfikować istnienie tzw. ,,piętna’’ twórcy, dzięki któremu utwór jest niepowtarzalny. Niepowtarzalność w tym znaczeniu oznacza fakt, czy dany utwór już wcześniej nie powstał oraz czy jest prawdopodobieństwo powstania w przyszłości takiego samego utworu. Koncepcja ta nie będzie jednak pasować do oceny każdego rodzaju wytworu.
Ustalenie utworu
To nic innego jak jego uzewnętrznienie, w jakiejkolwiek postaci. Czyli np. wydanie na papierze, online, na zdjęciu, nagraniu itp. Aby mieć do czynienia z utworem, musi on przybrać konkretną formę. Przykładowo – sam pomysł na dzieło – nie jest utworem.
Jak widać, o zakwalifikowaniu wytworu działalności człowieka jako utwór lub nie, mogą przeważyć niuanse, a niekiedy nawet odczucia badającego – przez co czasami bardzo ciężko jest ocenić, czy dany wytwór jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego, czy nie.
Przykłady
Mamy już za sobą trochę teorii, więc teraz czas na przykłady.
Sam ustawodawca wymienia nam w przepisie, co może być utworem.
Katalog dóbr niematerialnych, które mogą zostać uznane za utwór jest jednak otwarty.
Lista ta jest jedynie wskazówką interpretacyjną.
Z drugiej strony też, nie zawsze zamieszczony w katalogu jako przykład, przejaw działalności człowieka, zawsze będzie utworem.
Konkretne przykłady utworów to: projekt aplikacji mobilnej, strony internetowej, grafiki, logo, obrazy, zdjęcia, ilustracje, e-booki, podcasty, filmy, książki, opisy, reportaże, różnego rodzaju teksty, np. blogowe. Np. ten wpis na moim blogu również jest utworem.
Wyżej podane przykłady wytworów, będą utworem, oczywiście tylko wtedy, kiedy łącznie spełnione zostaną wszystkie przesłanki, które opisywałam na początku. Nie każde zdjęcie czy tekst będzie więc utworem, o czym szerzej poniżej.
Co zatem utworem nie jest?
-
Jak już zostało nadmienione – utworem nie jest przejaw działalności człowieka, który nie spełnia łącznie wszystkich przesłanek, wskazanych w przepisie.
Częstym błędem jest np. uznawanie, że każde zdjęcie wykonane przez fotografa jest utworem. Otóż okazuje się, że pewne rodzaje fotografii, wcale nie mają cech twórczych, np. zdjęcia produktowe, katalogowe, poglądowe, do dokumentów, np. legitymacyjne.
Nie każdy artysta, np. malarz czy rzeźbiarz zawsze wytworzy dla swojego klienta utwór. Jeżeli ma tzw. wolną rękę, w tworzeniu czegoś, jak najbardziej wytwór może zostać uznany za utwór. Jeżeli jednak malarz tworzy obraz, który jest np. odwzorowaniem jakiegoś zdjęcia lub jest namalowany zgodnie ze ścisłymi wytycznymi klienta – trudno tutaj mówić o elemencie twórczym.
Dodatkowo ustawa również wskazuje nam kilka wyjątków od tego, co utworem nie jest, wskazując, że przedmiotem prawa autorskiego nie są:
1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
4) proste informacje prasowe.
Podsumowując, o tym czy mamy do czynienia z utworem czy nie, nie decyduje osoba, która coś tworzy, czyjaś wola, zapisy w umowie, regulaminie, lecz jedynie to, czy przejaw działalności spełnia wymienione w przepisach przesłanki ustawowe. Jeżeli tak jest, twórca/utwór jest chroniony przepisami Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych - z automatu. Twórca nie musi wypełniać żadnych formalności z tym związanych. Po prostu staje się twórcą z mocy prawa.
Jeśli spodobał Ci się ten artykuł, zapraszam do obserwowania mnie na Instagramie, gdzie znajdziesz więcej przydatnych informacji, tylko w nieco krótszej formie. Chętnie dzielę się tam, przydatną dla przedsiębiorców wiedzą prawną.
